Najważniejsza jest edukacja

Edukacja pacjentów z cukrzycą – tak samo jak innymi chorobami przewlekłymi – powinna być prowadzona przez zespoły terapeutyczne. Chodzi o pomoc pacjentom w zrozumieniu cukrzycy, nauczeniu się życia z chorobą, która gdy zostanie „oswojona” przestaje być przytłaczającym ciężarem, wręcz uniemożliwiającym normalne funkcjonowanie. Pielęgniarki są edukatorami z racji swojego zawodowego przygotowania (edukacja zdrowotna jest jednym z najważniejszych ich zawodowych zadań). Dodatkowo wyszkolone w zakresie edukacji diabetologicznej mają wiedzę, dzięki której pacjent uczy się kontrolować swoją chorobę.

Edukator w przystępny sposób, z wykorzystaniem nowoczesnych metod dydaktycznych przekazuje pacjentom informacje o szczegółach, które mają kluczowe znaczenie dla ich zdrowia: o sposobie podawania leku, o diecie, koniecznej modyfikacji trybu życia. Regularnie ocenia rezultaty samokontroli pacjenta i jego stan, co powinno stanowić cenną wskazówkę dla lekarza co do dalszego postępowania z chorym.

Program edukacji powinien być uzgodniony z pacjentem – ale i z pozostałymi członkami zespołu terapeutycznego, a zwłaszcza z prowadzącym lekarzem. A więc czy w poradni diabetologicznej czy w przychodni POZ pielęgniarka edukatorka powinna wspierać działania lekarza zgodnie ze swoimi kompetencjami, w ramach racjonalnego podziału zadań. Tak to działa w wielu krajach Europy.

Modele i metody edukacji terapeutycznej w cukrzycy

Prowadzenie edukacji terapeutycznej napotyka na swojej drodze liczne trudności.

Założenia programowe takiej edukacji powinny być zróżnicowane, zależne od:

◊ typu cukrzycy – powinny być oddzielne programy dla chorych na cukrzycę typu 1 i typu 2;
◊ wieku (dzieci, młodzież, dorośli, osoby starsze);
◊ poziomu wykształcenia, środowiska, z którego pochodzi pacjent;
◊ możliwości percepcyjnych chorego na cukrzycę.

Trudności w leczeniu cukrzycy:

◊ problemy pacjenta w radzeniu sobie z chorobą i różne poziomy jej akceptacji;
◊ sposób odbierania choroby i stosowanego leczenia;
◊ kontrola u lekarza i samokontrola pacjenta;
◊ utrzymanie dyscypliny niezbędnej w procesie leczenia.

Edukacja pacjenta z cukrzycą

Długoterminowych celów w leczeniu cukrzycy nie dałoby się osiągnąć bez udziału samych diabetyków. A ten udział zależy od poziomu ich wiedzy na temat choroby. Za początek nowoczesnej ery edukacji można przyjąć 1972 rok, w którym doktor Leona Miller opublikowała wyniki badań potwierdzające skuteczność edukacji w leczeniu cukrzycy. Przeprowadzone od tego czasu badania udowodniły znaczenie zespołowej pracy lekarzy z diabetykami. Z tego względu cukrzycę uznano za chorobę wymagającą medyczno psychologiczno-społecznego podejścia.

Edukacja w Polsce

W Polsce prekursorem edukacji zdrowotnej był Florian Znaniecki, socjolog z Uniwersytetu Warszawskiego, który w okresie międzywojennym stworzył podstawy edukacji terapeutycznej. Jednak w naszym kraju i w innych krajach Europy Wschodniej dopiero po latach zainicjowano wielki program szkolenia diabetologicznego. Jego animatorem był profesor Berger z Düsseldorfu. Od tego czasu zaobserwowano w Polsce szybki rozwój idei włączania edukacji terapeutycznej do standardów postępowania w cukrzycy.

W ramach Narodowego Programu Walki z Cukrzycą w 1998 roku opracowano w Łodzi zasady kształcenia edukatorów cukrzycy i przekazano je do Ministerstwa Zdrowia. Przełom w powołaniu zawodu edukatora cukrzycy nastąpił dopiero rok temu. Minister zdrowia Ewa Kopacz skłoniła się ku temu, żeby w taryfikatorze zawodów medycznych umieścić tak bardzo potrzebny zawód, jakim jest edukator ds. diabetologii. Departament Pielęgniarek i Położnych poinformował o zatwierdzeniu w lutym 2011 roku nowego ramowego programu kursu specjalistycznego pod nazwą „Edukator w cukrzycy dla pielęgniarek i położnych”. Jego celem jest przygotowanie pielęgniarek i położnych do prowadzenia oraz koordynacji działań związanych z edukacją terapeutyczną, podwyższającą jakość życia osób chorych na cukrzycę.

W połowie roku minister zdrowia wydała rozporządzenie w sprawie kwalifikacji, jakie powinni mieć pracownicy na poszczególnych stanowiskach pracy w zakładach leczniczych. W załączonym do rozporządzenia taryfikatorze kwalifikacyjnym w punkcie 118 znajduje się pozycja edukator do spraw diabetologii. W okresie przejściowym (do roku 2020) rozporządzenie dopuszcza, że pracownik na stanowisku „edukator do spraw diabetologii” nie będzie się legitymować specjalistycznym wykształceniem podyplomowym. Musi jednak mieć określony staż w ośrodku o profilu diabetologicznym.

Zanim w polskich szpitalach i poradniach upowszechnią się profesjonalne zespoły w edukacji diabetologicznej, a także będzie właściwie realizowana współpraca pacjenta, pielęgniarki, edukatora, lekarza, dietetyka, psychologa, rehabilitanta, farmaceuty, każda z nas, pielęgniarek pracujących z pacjentem z cukrzycą powinna indywidualnie dążyć do osiągnięcia profesjonalizmu zawodowego przez systematyczne poszerzanie wiedzy i doskonalenie umiejętności.

Jak to określiła Anne-Marie Felton, przewodnicząca Foundation of Europa Nurses in Diabetes (FEND), żeby właściwie przygotować diabetyka do samoopieki, pielęgniarka czy położna powinna pełnić następujące funkcje: edukatora, klinicysty, badacza, menedżera, innowatora, adwokata i doradcy, a ponadto źródła opinii i informacji.